El verbo:
el indicativo
10.1. Presens indikativ
Presens brukes på spansk for å uttrykke en handling, en tilstand eller en vane
som viser til nåtiden:
Estoy en Barcelona.
Hoy llueve en Bergen.
Juana está contenta.
Mi madre es alemana.
Todos los días comemos a las 5.
La clase empieza a las 3.
I tillegg brukes presens i følgende tilfeller:
a)
For å uttrykke framtidig handling:
- i betingelsesbisetninger som begynner med konjunksjonen SI (hvis)
Si no estudias durante el verano, no
aprobarás el examen.
-dersom den talende er sikker på at handlingen vil finne sted:
¿Iréis a México el próximo verano? Sí,
vamos toda la familia.
-i spørsmål vedrørende noe som er nært forestående:
¿Traigo ya la comida?
-ved befaling:
¡Y tú te callas!
b)
Når man forteller om noe som har skjedd, for å gi mer liv til
skildringen (historisk presens):
Colón llega a Barecelona, habla con
Fernando e Isabel y ellos deciden ayudarle.
Forskjeller i bruk av presens på norsk og spansk.
a) Presens på spansk - perfektum på norsk:
Når en tilstand eller handling har vart i en tidsperiode og varer framdeles:
Jeg har lett etter lillebroren din i tre timer.
Llevo tres horas buscando a tu hermanito.
Hvor mange år har du bodd i Norge (og bor fremdeles)?
¿Cuánto tiempo llevas en Noruega?
Jeg har bodd 8 år i Norge (og bor her fremdeles).
Levo 8 años (viviendo) en Noruega. -
llevar + gerundium
Vivo en Noruega desde hace 8 años. -
presens + desde hace
Hace 8 años que vivo en Noruega. -
hace .... que + presens
Men vi bruker perfektum dersom situasjonen er forandret:
Han har arbeidet 6 år i Spania og derfor snakker han så godt spansk. (men nå
arbeider han ikke lenger i Spania)
Ha trabajado 6 años en España y por eso
habla tan bien el español.
I Latin-Amerika bruker man mange steder vanlig perfektum i begge disse
tilfellene.
b) Presens på spansk - imperfektum på norsk:
-når noe nesten skjedde:
Anoche, al salir del cine, pisé una cáscara
de plátano y casi me caigo.
I går da jeg gikk ut fra kinoen, tråkket jeg på et bananskall og jeg falt
nesten.
- i utrop når man beskriver en ting eller situasjon:
¡Es una idea excelente! - Det var en
strålende ide!
¡Qué rica está la comida! - Så
deilig maten var!
Oppsummert ser
dette slik ut:
El presente del
indicativo se usa básicamente como el presente noruego, o sea para expresar:
a)
Lo que sucede en el momento de hablar: Ahora
estamos en línea.
b)
Acciones características: Vosotros
estudiáis gramática.
c)
Procesos naturales: El agua hierve
a 100o.
d)
Verdades intemporales: La
gramática de la lengua española es interesantísima.
e)
Hechos futuros: Hoy terminamos a
las ocho.
f)
Mandatos: Ahora te vas a casa y
estudias muy bien lo que te he dicho.
g)
Presente histórico: Hitler invade
Noruega en 1940.
También presenta algunas diferencias de uso frente al
noruego:
a)
Para pedir aprobación: ¿Cierro
la puerta?
b)
Para expresar una acción iniciada en el pasado que todavía
no se ha acabado: Estudiamos gramática
desde hace un mes.
c)
Para expresar opiniones subjetivas: ¡Qué rico está el gazpacho!
d)
Expresiones del tipo casi/por
poco: Lo vi, y casi me muero de la risa.
10.2.
Futurum
Futurumsformene lages av verbets infinitivsform + følgende endelser: -é, -ás,
-á, -emos, -éis, -án. Alle verb får samme endelser, men noen har
uregelmessig stamme.
Vi bruker futurum for å uttrykke:
a) Framtidig handling - ofte presens på norsk
Si hace buen tiempo mañana, iremos al
campo.
¿Adónde irán de vacaciones el próximo año?
MEN: Hvis den som taler er sikker på at handlingen kommer til å finne sted, så
bruker vi presens:
Mañana vamos al campo.
Husk: Aldri futurum i en
betingelsessetning som begynner med SI (hvis):
Si tenemos dinero el próximo año, iremos
de vacaciones.
c)
Ved antagelse i nåtid
¿Qué hora es? - Serán las tres. (Den er vel/kan vel være tre.)
¿Cuántos años tiene Juan? - Tendrá
30 años. (Han er vel/kan vel være 30.)
Futurum med "IR" (ir i
presens + a + infinitiv av hovedverbet)
Denne tiden brukes om hendelser i nær fremtid og ofte om det som er styrt av
egen vilje.
El tren va a salir ya. - Toget går nå./Toget
skal akkurat til å gå.
Mañana voy a cortarme el pelo. - I
morgen skal jeg klippe håret.
Por la tarde voy a visitarte y si quieres,
iremos al cine.
Denne futurumsformen er mest vanlig i muntlig språk.
Oppsummert
ser dette slik ut:
Básicamente equivale a los verbos noruegos skulle,
ville y komme til å para
expresar acciones venideras: Pedro
trabajará mucho el año que viene.
También presenta algunas diferencias de uso frente al
noruego:
a) Futuro de mandato: No
matarás.
b) Futuro de probabilidad/conjetura: María estará enferma.
10.3.
Kondisjonalis/Condicional
Kondisjonalisformene lages av verbets infinitivsform + følgende endelser: -ía,
-ías, -ía, -íamos, -íais, -ían. Alle verb får samme endelser, men noen har
uregelmessig stamme.
Kondisjonalis brukes i følgende tilfeller:
a) For å uttrykke en framtidig handling i fortiden (framtid sett fra fortiden):
Pensábamos que llovería y por lo tanto
no hemos salido de casa.
Vi trodde det skulle regne/bli regn, og derfor har vi ikke gått ut.
Dette kan også uttrykkes med 'IR + a + infinitiv':
Pensábamos que iba a llover y por lo
tanto no hemos salido de casa.
b) For å uttrykke antagelse i fortid:
Serían las dos cuando llegamos a casa.
(Klokken var vel/kunne vel være...)
Tendría 8 años entonces. (Han/hun
kunne vel være 8 år den gang.)
c) I indirekte tale hvor direkte tale ville stått i futurum
Juana dijo: Vendré a las nueve -> Juana
dijo que vendría a las nueve.
d) For å spørre forsiktig eller høflig om noe
¿Cuánto costaría trasladar los muebles
a España?
¿Sería usted tan amable de ayudarme?
¿No sería mejor ir a un médico?
e) I hovedsetninger som står sammen med betingelsessetninger hvor
den underordede leddsetningen har imperfektum konjunktiv:
Si tuviera dinero, me compraría una casa
en España.
Oppsummert
ser dette slik ut:
Básicamente equivale al kondisjonalis
en noruego para expresar:
a) Acciones venideras en relación con una acción en el
pasado: María y Pedro dijeron que
trabajarían toda la noche.
b) Cortesía y modestia: ¿Podrías
ayudarme?
También presenta algunas diferencias de uso frente al
noruego:
a) Probabilidad/conjetura en el pasado: Cuando
conocí a Pedro, tendría unos 20 años.
b) Se usa en la apódosis de las oraciones condicionales
hipotéticas: Si fuera rico, iría a
Madrid.
10.4.
Sammensatte former av futurum og kondisjonalis
Både futurum og kondisjonalis har en sammensatt form (2. futurum/futuro
compuesto og 2. kondisjonalis/condicional compuesto).
Disse dannes på følgende måte:
2. futurum/futuro compuesto:
futurum av hjelpeverbet 'haber' + perfektum partisipp
habré comido, habrás comido, etc.
2. kondisjonalis/condicional compuesto:
kondisjonalis av hjelpeverbet 'haber' + perfektum partisipp
habría comido, habrías comido
2. futurum/futuro compuesto brukes
a) For å uttrykke noe som vil være avsluttet på et tidspunkt i fremtiden:
En 2004 habré terminado los estudios.
I 2004 vil jeg ha avsluttet studiene.
b) For å uttrykke antakelse i perfektum
Te habrás equivocado. Du har nok/vel tatt feil.
2. kondisjonalis/condicional compuesto brukes
a) I hovedsetninger som står sammen med betingelsessetninger hvor den
underordnede leddsetningen har pluskvamperfektum konjunktiv:
Si hubieras llamado antes, habríamos
podido ir al cine.
10.5. Perfektum
- Pretérito perfecto
HABER i presens (he, has, ha, hemos, habéis, han) + perfektum partisipp av
hovedverbet.
HABL-AR -> HABL+ADO = HABLADO
COM-ER -> COM+IDO = COMIDO
DORMIR -> DORM+IDO = DORMIDO
Noen uregelmessige partisippformer:
ABRIR -> ABIERTO
MORIR -> MUERTO
CUBRIR -> CUBIERTO
PONER -> PUESTO
DECIR -> DICHO
RESOLVER -> RESUELTO
DESCRIBIR -> DESCRITO
ROMPER -> ROTO
ESCRIBIR -> ESCRITO
VER -> VISTO
HACER -> HECHO
VOLVER -> VUELTO
Perfektum brukes når vi vil betegne en avsluttet hendelse i
fortid, men i motsetning til indefinido har hendelsen en forbindelse til nåtiden.
a) Forbindelsen kan være tidsmessig - den talende anser at hendelsen har funnet
sted innenfor et tidsrom som ennå ikke er avsluttet:
Este año ha llovido mucho.
Esta mañana he ido a la peluquería.
Este semestre he estudiado mucho.
Tidsuttrykk som ofte brukes med perfektum: Hoy,
Este mes/año, Esta semana/mañana/tarde, Nunca, Alguna
vez
Der er imidlertid en forskjell mellom bruken av perfektum i Spania og
Latinamerika, ettersom man i Latinamerika oftest bruker preteritum/indefinido
der hvor man i Spania vil bruke perfektum. Perfektum vil i Latinamerika oftest
brukes slik som beskrevet under 10.1.
a) Presens på spansk – perfektum på norsk.
b)
Forbindelsen kan være merkbar - den talende understreker at
hendelsen i fortid har konsekvenser (er merkbar) i nåtiden:
¿Tienes sueño? Sí, me he levantado muy
temprano (y tengo mucho sueño).
c)
Følelsesmessig/Subjektiv - den talende føler fremdeles
konsekvensen av det som har skjedd, selv om handlingen ligger langt tilbake i
tid:
Hace ocho años que ha muerto mi mamá
(y todavía la echo de menos/la
extraño - og fremdeles savner jeg henne).
Perfektum
på norsk – presens på spansk
Når en tilstand eller handling har vart i en tidsperiode og varer fremdeles:
Jeg har bodd 8 år i Norge (og bor her fremdeles).
Llevo 8 años (viviendo) en Noruega. -
llevar + gerundium
Vivo en Noruega desde hace 8 años. -
presens + desde hace
Hace 8 años que vivo en Noruega. -
hace .... que + presens
Oppsummert ser
dette slik ut:
El
perfecto se usa cuando existe una relación real o percibida entre la acción
pasada y el momento presente. Esta relación puede ser
a)
Temporal:
¿Has comido hoy? ¿Qué has dicho?
b)
Afectiva/subjetiva etc: Mi perro
Fido se ha muerto hace dos años. En Buenos Aires he tomado café con la
profesora de español.
c)
Una
consecuencia que todavía se percibe: Los
gramáticos han hecho mucho por la lengua española. Le ha salido un chichón en
la frente.
En
cuanto al uso del perfecto, es importante distinguir entre el español de España
y el de América Latina: En América Latina se usa más el indefinido para lo
que en España se expresaría con el perfecto:
¿Comiste
esta mañana?
vs. ¿Has comido esta mañana?
Si
comparamos el uso del perfecto en español con su uso en noruego, vemos que
sobre todo en España se usan construcciones en presente para expresar acciones
no acabadas:
Llevo
dos años aquí.
Trabajo
en la empresa desde hace un mes.
Etc.
Además,
hay una diferencia de uso frente al noruego cuando NO HAY relación de ningún
tipo con el momento presente:
¿Dónde
estudiaste?
10.6.
Pluskvamperfektum - Pretérito pluscuamperfecto
Pluskvamperfektum uttrykkes med imperfektum av hjelpeverbet HABER (había, habías,
había, habíamos, habíais, habían) og perfektum partisipp.
Pluskvamperfektum brukes når den talendes referanseramme er i fortid og han/hun
i nåtid ville brukt perfektum, jfr. eksemplene overfor.
Aquel año había llovido mucho.
Aquella mañana había ido a la peluquería.
Aquel semestre había estudiado mucho.
Tenías sueño el lunes pasado cuando te
vi en la biblioteca, ¿no?
Sí, me había levantado muy temprano
(y tenía mucho sueño).
Hacía ocho años que había muerto mi mamá
(y todavía la echaba de menos/la
extrañaba - og fremdeles savnet jeg henne).
Jeg hadde bodd 8 år i Norge (og bodde her framdeles).
Levaba 8 años (viviendo) en Noruega.
Vivía en Noruega desde hacía 8 años.
Hacía 8 años que vivía en Noruega.
Ved indirekte tale der direkte tale ville hatt perfektum:
Han spurte meg: Hvor har du vært? Han spurte meg hvor jeg hadde vært.
Me preguntó: ¿Dónde has estado? Me
preguntó dónde había estado.
(Det finnes også en annen fortidstid: Pretérito anterior/Sammensatt
preteritum, men denne tiden brukes sjelden og kun etter noen få konjunksjoner
og bare i skriftspråket. Den lages av preteritum/indefinido av hjelpeverbet
'haber' og partisipp: Apenas hubo
comenzado la conferencia, cuando se desmayó el conferenciante.
Forelesningen var/hadde bare så vidt begynt da foreleseren besvimte.)
Además,
en textos un poco formales, a veces se puede ver esta forma arcaica del
pluscuamperfecto:
José González leyó los documentos que recibiera del
alcalde.
Oppsummert ser
dette slik ut:
Se
usa básicamente como el tiempo equivalente en noruego para expresar una acción
anterior a otra en el pasado:
Cuando
llegué a Managua, mis amigos se habían ido ya.
Al
llegar a Roma, vi los monumentos que habían construido los romanos.
Luego
que había salido el sol, nos fuimos a la playa.
Hay
que recordar una cosa: cuando se usa el presente para indicar una acción
iniciada en el pasado que todavía perdura, es necesario usar el imperfecto si
se habla del pasado:
Llevo dos años en
Veracruz. -> Llevaba dos años en
Veracruz cuando llegó Pedro a visitarme por primera vez.
Estudiamos
geografía desde hace medio año.
-> Estudiábamos geografía desde hacía
medio año cuando se canceló el curso.
10.7. Pretérito (indefinido/pasado simple) – Imperfecto
På
spansk er det flere fortidstider enn på norsk og 'jeg spiste' kan uttrykkes på
to måter: 'comí' (preteritum/indefinido) eller 'comía' (imperfektum). Hvilken
form vi skal velge avhenger av omstendighetene rundt handlingen. Dersom den
talende betrakter handlingen som avsluttet og uten relasjon til nåtiden bruker
vi indefinido:
I
går spiste jeg åtte epler. Ayer comí
ocho manzanas.
Dersom
den talende betrakter det som en vane, eller en utstrakt handling brukes
imperfecto:
Da
jeg var liten spiste jeg alltid mange epler. Cuando era pequeño siempre comía muchas manzanas.
Vi
spiste eplene mens bestefar fortalte historier. Comíamos las manzana mientras el abuelo nos contaba cuentos.
Preteritum/Indefinido (pretérito indefinido): comí, comiste, comió, etc.
Imperfektum (pretérito imperfecto): comía, comías, comía, etc.
Det er mange uregelmessige former i indefinido og her kan det nok være nødvendig
med litt pugging!!
10.7.1.
Bruken av Preteritum (pretérito indefinido)
Hovedregel:
Indefinido brukes for å uttrykke en handling som er avsluttet i fortiden og som
ikke har relasjon til nåtiden.
Ayer fuimos al cine.
La semana pasada no estudié nada.
El año pasado Juan compró una casa.
Tidsuttrykk som ofte brukes med preteritum/indefinido er: Ayer, El año/mes/verano..
pasado, La semana/primavera ..... pasada
Regler for bruk:
Indefinido brukes for å uttrykke:
a) Inntredende eller avsluttede handlinger:
Llegó a Bergen muy tarde, se fue
directamente a dormir y por eso no nos llamó.
Vine, vi y vencí. (Jeg kom, jeg så,
jeg vant)
¿Cómo pasaste las vacaciones?
b) En handling som gjentas et besemt eller et begrenset antall ganger:
Llamé tres veces a tu casa, pero
nadie contestó.
La besó repetidas veces.
c) En handling som pågikk en begrenset tid:
Estuvo 10 años en la cárcel.
Estuvimos 2 horas esperando el tren.
d) En sammenfattende/oppsummerende vurdering (=var, ble, viste seg å være)
El verano pasado fue muy lluvioso.
La fiesta fue/resultó muy divertida.
e) Noe som intraff mens noe annet pågikk
Veíamos la tele cuando llegó
Juan.
Cuando paseabamos por el parque vimos un perro muy bonito.
Ved noen verb som uttrykker er handling/tilstand som varer over tid f.eks.
SABER, TENER, CONOCER, uttrykker indefinido begynnelsen av handlingen, selv om
denne framdeles varer (legg merke til hvordan eksemplene blir oversatt til
norsk):
Ayer supe la noticia. - I går fikk
jeg vite nyheten.
En enero conocí a Ana. - I januar ble
jeg kjent med Ana.
En febrero tuvo un hijo. - I februar
fikk hun en gutt.
10.7.2. Bruken av imperfektum (pretérito imperfecto)
Hovedregel: Imperfektum brukes for å uttrykke en handling som vi ser på som pågående,
vedvarende og uavsluttet.
Los niños jugaban en el parque.
Mi padre era oficinista.
La señora siempre llevaba un abrigo verde.
Tidsuttrykk som ofte brukes ved imperfektum: Siempre, Antes, Todos
los días.
Regler for bruk:
Imperfektum brukes:
a) Ved beskrivelse av en tilstand eller en handling
Era primavera, el sol brillaba y la gente
estaba alegre.
Mientras unos lloraban otros reían.
Tiraban tomates al actor.
b) For å angi vane
Los domingos íbamos siempre a misa.
Mi abuelo fumaba pipa.
c) For å angi en pågående handling som skjer samtidig med at noe annet
inntreffer
Veíamos la tele cuando llegó Juan.
Los niños jugaban en el parque cuando desapareció el perro.
Iba al cine cuando me encontré contigo.
d) For å angi en påbegynt eller nær forestående handling som ikke er fullført
(hadde tenkt å, holdt på å)
Iba a llamarte está tarde.
Iba al cine, pero ahora no voy.
Me moría de risa.
e) Som høflig form i stedet for presens
¿Qué deseaba usted?
Quería pedirle un favor.
f) I indirekte tale, hvor direkte tale ville hatt presens
Juan djo: Soy de Madrid. -> Juan
dijo que era de Madrid.
g) I barnespråk/eventyr/ved lek:
Érase una vez un príncipe.....
Yo era la madre y tu eras el padre.
Imperfektum av conocer, saber og tener oversettes med preteritum på norsk:
Cuando vivía en Madrid conocía muchos
artistas. Da jeg bodde i Madrid kjente jeg mange kunstnere.
No sabía que María estaba casada.
Jeg visste ikke at María var gift.
Mis abuelos tenían diez hijos. Mine
besteforeldre hadde ti barn.
Gåte/Adevinanza
I hvilket av eksemplene nedenfor er Pedro ikke far til Marías barn?
a) María y Pedro se casaron. María tuvo un hijo.
b) María y Pero se casaron. María tenía un hijo.
10.8.Indefinido
e imperfecto desde la perspectiva del aspecto
Las
reglas de uso de estos tiempos verbales se han expuesto en 10.7., así que en este apartado veremos las diferencias que hay
entre estos tiempos desde una perspectiva comparada, basándonos en el ASPECTO.
Al hablar de las acciones verbales, el aspecto es el
enfoque que tenemos en la acción verbal. Hay varios aspectos, pero ahora
hablaremos de los más importantes: el aspecto perfectivo y el aspecto
imperfectivo.
Es importante recordar que podemos considerar tanto el
verbo en sí como el mismo tiempo verbal desde la perspectiva del aspecto:
a)
SALTAR es un verbo perfectivo en sí.
b)
SABER es un verbo imperfectivo en sí.
Los tiempos son también perfectivos o imperfectivos, por
ejemplo:
a)
El INDEFINIDO es un tiempo perfectivo.
b)
El IMPERFECTO es un tiempo imperfectivo.
Al aparecer un verbo perfectivo en un tiempo perfectivo
Salté.
Llegué.
vemos que en estos casos se enfoca el hecho de que se
haya terminado la totalidad de la acción expresada por el verbo, ya que se ha
saltado una vez, ya que se ha realizado una serie de saltos durante un lapso de
tiempo determinado (Salté de dos a cinco.)
En el caso de Llegué se enfoca
solamente la singularidad de la acción, y no la repetición acabada de la acción
del verbo, como en el caso de Salté.
Eso lo determina la semántica del verbo.
Al aparecer un verbo perfectivo en un tiempo imperfectivo
Saltaba.
Llegaba.
vemos que en estos casos se enfoca la repetición
prolongada sin darle importancia al final de la acción en el caso de Saltaba además de que se deja el espacio abierto para la irrupción
de otras acciones: Saltaba cuando alguien
me dijo que no me moviera tanto. En el caso de Llegaba, también se enfoca la naturaleza prolongada de la acción
al irrumpir otra sin que se implique una repetición: Llegaba a la estación cuando vi a Pedro., lo que es una de las
características que comparte con Saltaba,
como acabamos de ver. Como en el caso anterior, es la semántica del verbo la
que determina las posibilidades interpretativas.
Considérense, pues, los ejemplos siguientes:
¿Salté/Saltaba de
dos a cinco?
¿Salté/Saltaba a
las cinco?
¿Llegué/Llegaba
de dos a cinco?
¿Llegué/Llegaba a
las cinco?
Al aparecer un verbo imperfectivo en un tiempo perfectivo
María
y Pedro se conocieron.
María y Pedro
lloraron.
vemos que en estos casos se enfoca el momento donde se
dio un cambio. En el caso de concocer,
se da a entender que en ese momento María y Pedro pasaron de una situación de
no conocerse a una situación en que eran amigos. En el caso de llorar,
se enfoca también un cambio; el que implica el terminar de llorar.
Al aparecer un verbo imperfectivo en un tiempo imperfectivo
María
y Pedro lo conocían.
María y Pedro
lloraban.
vemos que en estos casos se da
más bien una descripción de una situación prolongada sin importar ni el
principio ni el final de la acción.
Considérense, pues, los ejemplos siguientes:
¿José
la conoció/conocía de dos a cinco?
¿José
la conoció/conocía a las cinco?
¿José
lloró/lloraba de dos a cinco?
¿José lloró/lloraba
a las cinco?